فارابی سیردریا ساحلیده­گی فاراب(اۉترار) دېگن شهرده تورکی قبیله­گه منصوب حربی خذمتچی عایله­سیده تولد تاپدی. بۉله­جک فیلسوف باشلنغیچ بیلیمینی اۉترار ده آلگندن سۉنگ، اۉقیشینی بینکت، سمرقند و بخاراده دوام اېتدیردی. فارابی علمینی یینه ده چوقورلشتیریش مقصدیده بغدادگه  یۉل آلدی. عالم یۉل- یۉله کی اېران نینگ ییریک شهرلری ری، همدان، اصفهان و باشقه جایلرده بۉلدی. بغداد ده یقین و اۉرته شرق مملکت لریدن کېلگن طلبه و عالملر تۉپله­نگن اېدی. بو یېرده کۉزگه کۉرینگن عالم و فضلا لر بیلن تنیشدی، یونان فلسفی مکتبی، تورلی فن ساحه لری نماینده لری بیلن اوچره­شیب، اولردن علم سیرلرینی اۉرگندی. مثلن ابوبشر متا بن یونس( 870-940) دن یونان تیلی و فلسفه سینی، یوهانّه بن هیلان( 860- 920) دن اېسه طبیات و منطق علمینی اۉرگندی. بعضی تاریخی منبعلرده کېلیتیریلیشیچه فارابی 70 دن آرتیق تیلنی بیلگن.

عالم 941- ییلدن دمشق ده محتاجلیکده کون کېچیره باشله­دی. شونگه قره­می علم بیلن شغللنه­دی، فلسفه و باشقه فنلر ساحه سیده تدقیقات ایشلری آلیب باره­دی. او الیپّا( حلب) حاکمی سیف الدوله ابوالحسن علی( حکمرانلیک ییللری 943-967) التفاتی  و حرمتیگه سزاوار بۉله­دی. چونکی او عالملرنینگ حامی سی صفتیده تنیلگن اېدی. حاکم فارابی نی اۉز سراییگه تکلیف اېته­دی، لېکن او سرای گه بارمسدن، اېرکین حیات کېچیریش نی معقول کۉره­دی. شونگه قره مسدن، علامه نینگ حلب ده گی حیاتی سېر- محصول بۉلدی، بو یېرده اۉزی نینگ کۉپلب اثرلرینی یازدی. فارابی 949-950 ییللر مصرده، سۉنگره دمشق ده یشه­دی و عمری نینگ آخیرگی کونلرینی شو یېرده اۉتکزدی. او دمشق ده گی " باب الصغیر" قبرستانیگه دفن اېتیلگن.

موجود معلوماتلرگه قره گنده، فارابی 160 دن آرتیق اثر یازگن. لېکن اولرنینگ اکثریتی بیزگچه یېتیب کېلمه­گن. شونگه قره­می، موجود رساله لری نینگ اۉزی  اونینگ بویوک عالم اېکنلیگی دن دلالت بېره­دی.

فارابی نینگ اساسی اثرلری: " فلسفه نی اۉرگنیش دن آلدین نیمه نی بیلیش کېره­کلیگی تۉغریسیده"، فلسفی سواللر و اولرگه جوابلر، انسکلاپیدیه دن منطق بۉلیمی نینگ بیر قسمی، تعلیقات( شرحلر)، انسان اعضالری حقیده رساله، بۉشلیق حقیده مقاله، دانالیک اساسلری، فلسفه نینگ معناسی و  کېلیب چیقیشی، حیوان اعضالری، فونکسیه و پوتنسیه سی، منطق تۉغریسیده­گی رساله گه مقدمه، منطق علمیگه کیریش، علملرنینگ کېلیب چیقیشی حقیده، موسیقه حقیده کتته کتاب، بخت- سعادت گه اېریشو حقیده ، مساله لر ماهیتی، بویوک کیشی لرنینگ نقللری، علملر حسابی، حکمت معنالری،  "عقل تۉغریسیده"، علملر و صنعتلر فضیلتی، قانونلر حقیده کتاب، فلک حرکتی نینگ دایمی لیگی حقیده، شعر و قافیه حقیده سۉز، حجم و مقدار حقیده سۉز، موسیقه حقیده سۉز، فزیک اصوللری حقیده کتاب، فضیلتلی خُلقلر، فاضل شهر اهالی سی نینگ فکرلری، جسملر و واقعه لرنینگ ابتداسی حقیده، وباشقه لر. فارابی اثرلری 20-عصرنینگ 70-80 ییللریده تاشکېنت و آلماتا ده فلسفی رساله لر، منطقی رساله ، ریاضی رساله لر، اجتماعی- اخلاقی رساله لر، تدقیقات لر و ترجمه لر ناملری آستیده روس تیلیده نشر اېتیلگن.

فارابی نینگ علم-فن آلدیده­گی  خذمتلریدن بیری اونینگ یونان متفکرلری اثرلرینی شرح لگنلیگی و اولرنی ینگی غایه لر بیلن باییتگنلیگی دیر. علامه ، اېنگ اولا، ارسطو اثرلریگه شرحلر بیتگن، اونینگ فلسفی غایه لری نینگ ترغیباتچی سی و دوامچیسی صفتیده تنیلگن. فارابی نینگ، شونینگ دېک، افلاطون، الکسندر افرودزیسکی، یوکلید، تالمی، پارفیری اثرلریگه هم شرحلر یازگنلیگی معلوم. بولردن تشقری، هیپوکیرات، ایپیکور، انکساگر، دیاگین، سقراط، اثرلریدن خبردار بۉلگن همده ایپیکورچیلر، ستاکلر، پیفاگارچیلر، کینیکلر مکتبلرینی یخشی بیلگن.

فارابی اۉرته عصرده مکمل حسابلنگن علملر تصنیفینی یره­تدی. او "علملرنینگ کېلیب چیقیشی حقیده"، علملرنینگ تصنیفی حقیده ناملی رساله لریده اۉشه دورده معلوم بۉلگن 30 گه یقین علم ساحه سی نینگ تصوفی و تفصیلاتینی بیان قیلیب بېردی. متفکر طبعیت و انسان اۉرگانیزمی گه خاص بۉلگن طبعی جریانلرنی اۉرگنوچی علم ساحه لرینی بیرینچی اۉرین گه قۉیدی.

فارابی علملرنی تصنیفلشده بارلیق خصوصیتلری نینگ تحلیلیدن و اولرنینگ فنده عکس اېتیشدن کېلیب چیقه دی. اونینگ تصنیفی، اېنگ اولا، طبیعت نی، تفکر و نطق نی، تیل و منطق نی اۉرگنیش گه قره تیلگن. فارابی گه کۉره، علملرنینگ تصنیفیدن مقصد حقیقت نی اۉرگه نیش و تصدیقلشدن، اونی یالغاندن فرقلشدن عبارت. عالم نینگ فکریچه، فنلر و عمومن بیلیملر بارلیقدن کېلیب چیقیب، بارلیقنی اوزاق وقت اۉرگه نیش اساسیده توپله نیب باره دی. تورلی علملر بیر-بیرینی انکار قیلمه یدی، بلکی اۉز ارا بیر-بیری بیلن باغلیق حالده رواجلنه دی. اولر دنیانی ادراک قیلیشگه و انسانلرنینگ بخت- سعادتگه اېریشیشگه قره تیلگندیر.

فارابی نینگ فنلر تصنیفیده طبعی و اجتماعی فنلر اۉز وظیفه سیگه کۉره بیر-بیریدن فرق قیله­دی. مثلن، ریاضی، طبعیت شناسلیک و میتافزیک علملری انسان عقل- ذکاوتینی باییتیشگه خذمت قیله­دی، شعریت و منطق اېسه فنلردن تۉغری فایده­لنیش نی، بیلیملرنی باشقه لرگه تۉغری توشینتیریش، یعنی عقلی تربیه اوچون خذمت قیله­دی. سیاست، اخلاق سناسلیک و پیدالوژیک که عاید بیلیملر کیشی لرنینگ جماعه گه بیرلشووی، اجتماعی حیات نینگ قانون و قاعده لرینی اۉرگته­دی. خلص، فارابی نینگ علملر تصنیفی تۉغریسیده­گی معلوماتی اۉرته عصرده تورلی فنلرنینگ رواجیده مهم اهمیت گه اېگه بۉلدی، کېینگی دورلرده یشه­گن عالملر اوچون قۉلنمه وظیفه سینی اۉته­دی.

فارابی بارلیق معماسینی "وجود واجب"  و " وجود ممکن"  تعلیماتیدن کېلیب چیققن حالده توشونتیردی. اونینگچه، "وجود واجب"  برچه موجود یاکی پیدا بۉلیشی ممکن بۉلگن نرسه، جسم و ماده لرنینگ بیرینچی سببچی سی دیر. فارابی الله گه بیرینچی سبب، بیرینچی ماهیت، دېب تعریف بېره­دی. الله بیرینچی سبب صفتیده باشقه سبب و تورتکی گه محتاج  اېمس. او یره­ته­دی، لېکن باشقه نرسه لر تامانیدن یره­تیلمه­یدی. " وجود ممکن" اېسه برچه یره­تیلگن، موجود بۉلگن و یره­تیله­جک نرسه و اشیالرنی انگله­ته­دی. فارابی طبعیت، اشیا و جسملرنینگ تورلی شکللری معین ایزچیلیک و ضروریت بۉییچه یوز بېره­دیگن تدریجی جریانلر اساسیده پیدا بۉله­دی، دېب حسابله­یدی. بوتون موجوداتنی سبب- عاقبت نقطه­ی نظریدن 6درجه(سبب) گه بۉله­دی.الله- بیرینچی سبب، ایککینچی سبب اېسه آسمان جسملری، سۉنگ فعال عقل، جان( النفس)، شکل( الصورت)، ماده یاکی اشیالر ( الماده). الله- واجب الوجود، یعنی ضروری موجودلیک بۉلسه، قالگنلری- وجود ممکن، یعنی امکانی موجود نرسه لردیر. بولر بیر-بیری بیلن سببی باغله­نگن. الله، یعنی "وجود واجب" بیرینچی بۉلیب عقل فعالنی یره­ته­دی. عقل اېسه هربیر سیاره گه خاص عقل نی یره­ته­دی.  اېنگ سۉنگگی سماوی عقل نتیجه سیده یېرده گی عقل- روح و برچه مادی جسملر، یعنی 4 عنصر: توپراق، هوا، آلاو، سوو پیدا بۉله دی. 4عنصردن اېسه نباتات عالمی، حیوانات عالمی، انسان ذاتی و ناتیریک طبعیت وجود گه کېله­دی. اۉرگانیک عالمگه اۉسیملیک روحی، حیوانی روح و انسانی روح خاص دیر. جسملرگه حرکت خاص بۉلیب، اولر اۉز ارا بیر-بیری بیلن باغله­نگن.

فارابی نینگ جینوسیولوژیک قره­شلری، یعنی بیلیش حقیده­گی تعلیماتی اجتماعی- فلسفی فکر رواجی تاریخیده علاحیده اۉرین نی اېگلله­یدی. متفکرنینگ بو باره ده گی فکرلری اونینگ "منطق تۉغریسیده رساله گه مقدمه"، "منطق قه کیریش"، "عقل تۉغریسیده"، "فلسفه نینگ معناسی و کېلیب چیقیشی" و باشقه اثرلریده تحلیل قیلیب بېریلگن. متفکر انسان یېر یوزیده­گی عالی موجودات اېکنلیگینی تاکیدلب، اونینگ قابلیتی گه، تېوه رک- اطرافیگه نرسه و حادثه لرنی ادراک قیلیش کوچیگه کتته بها بېره­دی. ­        فارابی اۉز اثرلریده بیلیش شکللری، انسان نینگ روحی حالتی، جان و تنه نینگ اۉز ارا مناسبتی، منطقی فکرلش تۉغریسیده­گی ملاحظه لرینی بیلدیره­دی. اونینگ ایتیشیچه، انسان نینگ بیلیش، روحی قابلیتلرینی میه باشقره­دی، یوره­ک اېسه برچه اعضالرنی حیات اوچون ضرور بۉلگن قان بیلن تامین لنوچی مرکز وظیفه سینی بجره­دی. فارابی "علم و صنعت نینگ فضیلتلری حقیده" کتابیده طبعیت نی بیلیش نینگ چېکسیزلیگینی، بیلیم بیلمسلیکدن بیلیشگه، سببیت نی بیلیشدن عاقبت نی بیلیش گه، واقعه دن  جوهرگه قره­ب باریشنی اوقتیره­دی. انسان واقع لیکنی ادراک، سېزگی، خاطره، تصور، منطقی تفکر، عقل ، نطق و باشقه واسطه همده اصوللر آرقه لی بیله آله دی. عالم حسی و عقلی بیلیش موجودلیگینی، اولر بیر-بیریدن فرق قیلیشینی هم ایتیب اۉته­دی. حسی بیلیشده سېزگی و اعضالری یاردمیده اشیالر، نرسه و حادثه لرنینگ معین صفتلری بیلیب آلینه­دی. شو بیلن بیرگه، سېزگی آرقه­لی نرسه و بویوملرنینگ مهم بۉلمه­گن تامانلری هم ادراک قیلینه­دی. عقل آرقه­لی اېسه بویوم صفتلرینی موهوملشتیریش آرقه لی اونینگ ماهیتی و عمومی تامانلری بیلینه­دی.

فارابی عقلنی، بیر تاماندن، روحی قوت، یعنی توغمه، ایککینچی  تاماندن، تعلیم تربیه نینگ محصولی اېکنلیگی نی تاکیدله­یدی. فارابی دولت نی باشقه ریشده، قانونلرگه عمل قیلیشده، کیشیلر ارا مناسبتده، خلق  و خُلق- آداب قاعده­لریگه رعایه قیلیشده، تعلیم- تربیه ده عقل حکمیدن کېلیب چیققن حالده حرکت قیلیش کېره­ک، دېب حسابله­یدی.

فارابی نینگ قیمتلی فکرلریدن بیری اونینگ دنیاوی روح و دنیاوی عقل، اولرنینگ برحیات لیگی حقیده گی تعلیمات نینگ تلقینی دیر. متفکرنینگ نظریده کیشی نینگ روحی و عقلی آلگنیدن کېین بۉلیب کېتمه­یدی، بلکی دنیاوی روح و عقل بیلن قۉشیله­دی. دېمک، آدم نینگ روحی و عقلی ابدی لیککه کېته­دی. لېکن اولر هېچ وقت قه­یتیب کېلمه­یدی و نمایان بۉلمه­یدی. اولر تنه نی تشلب کېتگندن سۉنگ بیر بوتونلیک نی تشکیل اېته­دی، عقل و روح یشه­ش دوامیده آرتتیرگن برچه معنوی بایلیک تۉپله نیب برحیات دنیاوی روح و عقل نی تشکیل اېته­دی. متفکرنینگ بو تعلیماتی ده دنیانینگ ابدی لیگی، انسان ذاتی نینگ اۉلمسلیگی، انسان بیلیملری و عقلی نینگ اوزلوکسیزلیگی، انسانیت معنوی مدنیتی نینگ  ترقیاتی حقیده گی پُر معنا غایه لر موجود. اونینگ تلقینیده عقلی بیلیش کایینات عقلی یاردمیده حقیقی علمگه ایلنه­دی. فارابی بیلیش نینگ رتسیونال اصولینی اساس لگن بویوک متفکردیر. او فلسفی ترقیاتده، کوزه­توو، بحث- مناظره، بیلیش اصوللری، حسی مشاهده تۉغریسیده آز دوری اوچون اعتبارگه مالک فکرلرنی ایلگری سوردی. عالم منطق علمیگه بغیشلنگن بیر نېچه رساله لر مؤلفی دیر. " منطق علمیگه کیریش"، " منطق تۉغریسیده­گی رساله گه مقدمه"، "شعریت صنعتی قانونلری حقیده رساله"، " کته گوری" کتابی یاکی " کته گوری لر"،  و باشقه لر شولرجمله سیگه کیره­دی.

فارابی  منطق علمی نینگ شکللری: توشینچه، محاکمه، خلاصه، اثبات و باشقه لرنی تحلیل قیله­دی. او اندوکسیه، دېدوکسیه و قیاص لش حقیده به تفصیل معلومات  بېره­دی. فارابی نینگ منطق علمی حقیده گی قره­شلری حاضر هم اهمیتینی یۉقاتگن اېمس، اولر اۉقوو یورتلرده قۉلنمه  وظیفه سینی اۉته­ماقده. فارابی دنیا قره­شیده اجتماعی- سیاسی و اخلاقی فکرلر هم مهم اۉرین نی اېگلله­یدی. علامه نینگ" بخت- سعادتگه اېریشوو حقیده"، " فاضل شهر اهالی سی نینگ فکرلری"، "بخت- سعادت گه اېرشوو یۉللری حقیده رساله"، "بویوک کیشی لرنینگ نقللری"، موسیقه حقیده کتته کتاب"، " فقرالیک سیاستی" و باشقه اثرلری جمعیت و اونی باشقه­ریش، اخلاق- آداب و تعلیم-تربیه مسأله لریگه بغیشلنگن.

            فارابی یقین و اۉرته شرق مملکتلری فیلسوفلری آره سیده بیرینچی بۉلیب، جمعیت  نینگ کېلیب چیقیشی، اونینگ مقصد و  وظیفه لری حقیده گی تعلیمات نی ایشلب چیقدی. اۉرته عصر شرایطیده جمعیت طبعی روشده کېلیب چیققن لیگینی، انسان فقط باشقه لر یاردمیده حیات قیین چیلیکلریگه قرشی کوره­شه آلیشی ممکن لیگینی اساسلب بېردی. فارابی فکریچه، شهرلر انسانلری نینگ جماعه بۉلیب اویوشیشی نینگ عالی شکلی بۉلیب، اونده انسان نی برکمال بۉلیب یېتیشیشی اوچون ضروری شرایطلر بۉلدی. فارابی انسانلر طبعی احتیاج نتیجه سیده اۉز ارا بیرلشیب، جماعه نی تشکیل قیلگنلیگی نی علاهیده تأکیدله­یدی.فارابی اولوغ انسان پرور فیلسوف صفتیده انسان قدر-قیمتینی کمسیتوچی و اۉزگه مملکتلرنی باسیب آلیشگه اساسلنگن جمعیت گه قرشی چیقه­دی. متفکر آدملرنی تینچ-تاتو و اۉز ارا همکارلیکده یشه­شگه، انسانپرور بۉلیش گه دعوت اېته­دی.

فارابی نینگ اعتبارگه سزاوار فکرلریدن بیری جمعیت ترقیاتیده جیوگرافیک محیط نینگ اۉرنی مسأله سیدیر. اونینگ اۉیله­شیچه، کیشی لرنینگ معین حدود ده یشه­شی اولرنینگ تورموش طرزی، عرف- عادتلری, اخلاقی، خُلق-آدابیگه تاثیر کۉرسته­دی، جماعه گه بیرلشووگه یاردم بېره­دی. او مکمل جمعیت تۉغریسیده گی تعلیماتیده آدملرنی تورلی گروه لرگه اجره­ته­دی. بونده او انسانلرنی قیسی دینگه اعتقاد قیلیشیگه، اِیرقیگه قره­ب اېمس، بلکی عقلی قابلیتی، بیلیمی، علم- فنگه قیزیقیشی نی عنابت گه آله دی. فارابی دین انسان کمالاتیگه، معرفتگه، خذمت قیلیشی لازم, دېگن فکرلر طرفداری. او اسلام دینیگه، قرآن گه کتته حرمت بیلن قره­دی. دین نی کیشی لرنی خُلق- آدابگه  اۉرگتوچی منبع دېب بیلدی. عینی وقتده اوندن اۉز غرض لی و شخصی منفعتلری یۉلیده فایده لنوچی، جهالت گه اونداوچی لرنینگ فکریگه قۉشیلمه­دی.

فارابی شهر-دولتلرنی فاضل و جاهل گه اجره­ته­دی. فاضل شهر خلقینی بخت سعادتگه اېلتیشی، اونینگ باشلیغی اېسه عدالتی، یوکسک اخلاقی و معرفتلی، اۉزیده بوتون ایجابی خصلتلرنی تۉپله گن بۉلیشی لازم. لېکن شوندی شهر یاکی مملکت لر بۉله­دیکی، اولرنینگ اهالی نفس گه بېریلگن، بوتون فکر-ذکری بایلیک تۉپله­ش بۉله­دی. فارابی بوندی شهرلرنی جاهل شهرلر دېب اته­یدی. جاهل شهرلرنینگ باشلیقلری هم فقط بایلیک تۉپله­شگه رجوع قۉیگن بۉله دی." اولردن چیققن رهبر هم،- دېب تأکیدله­یدی علامه،- رهبرلیک نی مال- دنیا کۉپه­یتیریشده دېب بیله دی. شونینگ اوچون هم اولر اېرته یو- کېچ مال- دنیا تۉپله ش حرکتیده بۉله­دی. بوندی رهبرلرنینگ قۉلی آستیده  بۉلگن شهر خلقیده هر تورلی بوزوق عادتلر، شهوانی نفس، بیر-بیرینی کۉره آلمسلیک، بیر-بیرینی تله­ش، دشمنلیک، نزاع- جنجل لر پیدا بۉله­دی". فارابی نینگ یازیشیچه، حقیقی بخت گه اېریشیش اوچون حرکت قیلووچی، اۉز ارا یاردم قیلووچی، خلقنی بیرلشتیرگن شهر- فاضل شهر حسابلنه­دی. بخت گه اېریشیش مقصدیده اۉز ارا یاردم بېرگن و بیرلشگن کیشی لر فضیلتلی جماعه بۉله­دی. فارابی فکریگه کۉره، دولت نی اداره  اېتووچی شخص اۉزی نینگ فضیلت و خُلق- آدابی بیلن اجره­لیب توریشی، خصوصن او 6 ته خصلتنی اېگللگن بۉلیشی، یعنی عدالتنی و دانا بۉلیشی، باشقه لرگه غمخوارلیک قیلیشی، قانون لرگه تۉله رعایه اېتیشی و قانونلرنی یره ته آلیشی، کېلگوسینی آلدیندن کۉره بیلیشی کېر­ه­ک. فارابی نینگ تلقینیچه، فاضل شهرلر یوقاری مدنیتلی بۉله­دی. اونده یشه­یدیگن خلق اۉزی ایسته­گن کسب-هنرنی اېگلله یدی. بوندی جمعیت ده تۉله  اېرکینلیک و تېنگ حقوقلیک حکم سوره­دی. فارابی نینگ فاضل جماعه حقیده­گی تعلیماتی اونینگ اخلاقی کمالات و بخت- سعادتگه اېریشوو همده انسانپرورلیک غایه لری مرکزیگه انسان نی، اونینگ مقصد مدعالرینی اۉرگنیشنی، اخلاقی کمالات و بخت- سعادتگه اېریشوو یۉللرینی کۉرسه­تیش نی قۉیه­دی. اخلاقی کمالات دېگنده، خیر- احسانلی ایشلر، گۉزل انسانی  فضیلتلرنی توشونه­دی. اخلاقی کمالاتگه خلقیت بېروچی سلبی خصلتلرگه دنگسه لیک، بېکاره لیک، بیلیم سیزلیک، آنگ سیزلیک، کسب- هنرسیزلیک نی کیریته­دی. فارابی عقل، علم و معرفت نی بخت- سعادتگه اېریشیش نینگ اساسی واسطه سی دېب بیله­دی.

             فارابی انسان فضیلتلرینی توغمه و یشه­ش جریانیده پیدا بۉله­دیگن فضیلتلرگه بۉله­دی. عالم نینگ فکریچه، توغمه فضیلتلرگه انسان نینگ اۉته اۉتکیر ذهنلی لیگی، بیرار نرسه نی بیلیش گه اۉته قابلیتلی لیگی کیره­دی. لېکن توغمه فضیلتلر حیاتده کم اوچره­یدی. اساسی اخلاقی فضیلتلرنی آدم یشه­ش دوامیده اېگلله­یدی. توغمه فضیلتلی آدملر هم تربیه گه محتاج. اگر اوندی آدم نی تربیه لب و تۉغری یۉلگه سالیب  توریلمسه، اونینگ قابلیتی تېزده سۉنیب قالیشی ممکن. توغمه قابلیت هم نسبی توشونچه دیر. بعضی کیشیلر توغمه قابلیتینی ایشگه یخشی نتیجه گه اېریشسه، باشقه لری یامان نتیجه گه اېریشیشی ممکن.

فارابی موسیقه نی انسان تربیه سیگه تاثیر قیلوچی عامللردن بیری دېب بیلدی. او موسیقه نی انسانگه نفاست، ستاتیک ذوق بغیشلاوچی، حس-تویغولری و اخلاقینی تربیه لاوچی مهم واسطه، دېب حسابله­یدی. متفکر" موسیقی حقیده کتته کتاب" ناملی کۉپ جلدلی اثریده  موسیقه نظریه سی و تاریخی، تورلی موسیقه اسبابلری، کویلر و اولرنینگ ایچکی توزیلیشی، تاووشلر، ریتملر، آهنگلر، کویلر اویغونلیگی، کوی اجرا اېتیش اصوللری حقیده سۉز یوریته دی. روایتلرده کېلیتریلیشیچه، فارابی ینگی موسیقی اسبابی یره­تگن، کوی بسته لگن، ماهر سازنده صفتیده نام چیقرگن. فارابی نینگ ایتشیچه، موسیقی تصورلر انسان روحی نینگ اېنگ نازک جاییدن قینه­ب چیقیب، آهنگ حالیده سېزگی قوّتلریگه تاثیر قیله­دی.

فارابی نینگ دنیا قره­شی، اونینگ جمعیت و اخلاق تۉغریسیده یره تگن یخلیت تعلیماتی ایلک اۉرته عصرلر و کېینگی دورلرده اجتماعی-فلسفی، سیاسی و اخلاقی فعل لر رواجیده مهم اهمیت گه اېگه بۉلدی. اونینگ قره­شلری شرق مملکتلریده کېنگ یاییلدی. اۉرته عصر متفکرلری بن خلدون، بن الکفتی، بن ابی عصیبیه، بیهقی، بن سینا، بن باجه، عمر خیام، بیرونی، بن رشد وباشقه لر فارابی نینگ تعلیماتینی چوقور اۉرگه­نیب، اونی ینگی غایه لر بیلن باییتگنلر. بویوک متفکر و شاعرلردن علیشیرنوایی و عبدالرحمان جامی، جلال الدین دوانی،  فارابی نینگ اجتماعی- فلسفی، سیاسی و اخلاقی تعلیماتیدن بهره مند بۉلگنلر.

فارابی ایلگری سورگن فکرلر 16-20 نچی عصرلرده هم مسلمان مملکت لری عالملری تامانیدن کتته قیزیقیش بیلن اۉرگنیلدی. متفکر قالدیرگن مېراث فقط شرق مملکتلریده اېمس، بلکی اوروپا ده هم ترقه­لدی و اجتماعی- فلسفی فکر ترقیاتی ده سېزیلرلی تاثیر کۉرستدی.

منبع: کتاب سایتی

الفبا اوزگریب نشرگه تیارلاووچی: نوراحمد یورتداش